Onvriendelijk leiderschap op de loer
In een wereld waarin leiders vooral gedreven worden vanuit resultaat, ligt onvriendelijk gedrag op de loer. Resultaatgerichte leiders balanceren tussen het halen van hun resultaat op basis van vriendelijke inspirerend gedrag of middels directief of zelf autocratisch – onvriendelijk - gedrag. En wanneer er geen evenwicht is met mensgerichte leiders neemt dat risico snel toe.
Vooruitgang en verbinding
De basis van dit gedachten goed komt uit het interpersoonlijke circumplex, wat in de loop der jaren is ontwikkeld tot een model waarmee een verklaring kan worden gegeven voor interactiepatronen. In het model kun je de twee belangrijkste metamotieven herkennen: agency en communion. Zelf gebruiken wij de termen: het vooruitgangsmotief (agency) met als archetype de strateeg en het verbondenheidsmotief (communion) met als archetype de coach. In dit artikel gebruiken we de oorspronkelijke Engelse termen.
Communion verwijst naar de mate waarin iemand gericht is op relaties, zorg en samenwerking met anderen (verbinding). Het stimuleert communicatie, harmonie en solidariteit. Het bevordert empathie, moraliteit en sociale verantwoordelijkheid. Het beschermt tegen stress, eenzaamheid en isolatie.
Agency verwijst naar de mate waarin iemand gericht is op zelfstandigheid, competentie en prestaties (vooruitgang). Het stimuleert creativiteit, innovatie en ondernemerschap. Het bevordert zelfontplooiing, zelfvertrouwen en zelfrespect. Het beschermt tegen externe bedreigingen, manipulatie en uitbuiting.
Agency en communion zijn geen absolute concepten waarbij de aanwezigheid van het ene motief de afwezigheid van het andere betekent. Ze zijn eerder complementair en contextueel. Een gezond gedragspatroon zou een balans moeten hebben tussen agency en communion, waarbij men zowel zelfstandig als samenwerkend kan zijn, zonder zichzelf of anderen te schaden.
De spanning tussen de metamotieven
Tussen die twee metamotieven zit natuurlijk wel een zekere spanning. Het evenwicht tussen die twee is van belang. Wanneer agency niet gematigd wordt ontstaat potentieel unmitigated agency en andersom.
Unmitigated agency is het overdreven nastreven van eigen doelen, belangen en macht, zonder rekening te houden met de gevoelens, behoeften of rechten van anderen. Het leidt tot agressie, dominantie, narcisme en egoïsme.
Unmitigated communion is het overmatig gericht zijn op het in stand houden van relaties, zorg en samenwerking met anderen. Dit gaat ten koste van de eigen identiteit, autonomie en zelfontplooiing. Het leidt tot afhankelijkheid, onderdanigheid, zelfopoffering en zelfverloochening.
Het is dus zaak om beiden motieven voldoende ruimte te geven zodat ze elkaar in evenwicht houden. Hier zit op individueel niveau nog een behoorlijke uitdaging omdat de neiging tot het nastreven van een metamotief voor groot deel gevormd wordt door onze persoonlijkheid. Deze persoonlijkheid is op zijn beurt voor een groot deel weer gevormd door genetische factoren en daarmee niet zomaar maakbaar. Wat ons (evolutionair) hier heeft gebracht zou ons zomaar eens niet veel verder kunnen helpen. We zullen dus op zoek moeten naar oplossingen die hiermee rekening houden.
Wanneer resultaatgericht gedrag in organisaties dominant is
Een leidinggevende die van nature het archetype strateeg is en zich nadrukkelijk zo profileert loopt het risico als onvriendelijk gezien te worden. Dit gedrag lokt negatieve emoties uit en is bijna altijd onplezierig en onveilig voor de mensen om zich heen. Het grootste probleem daarbij is dat dit ook nog eens niet effectief is. De meest voorkomende reactie op onvriendelijk gedrag van leiders is vermijdend of wantrouwend tegengedrag. Op de lange termijn verdwijnt iedere wederkerigheid uit de relatie. Alle alarmbellen moeten dan ook afgaan wanneer leiders dingen zeggen als: “niemand komt hieruit zichzelf in beweging”. Of wanneer medewerkers ‘’ja zeggen maar nee doen”. De kans is dan groot dat dit samenhangt met het onvriendelijke gedrag van de leidinggevende. Toch is er een hardnekkig beeld ontstaan dat bij goed presterende teams onvriendelijk gedrag noodzakelijk is. Zie bijvoorbeeld de discussie rondom de incidenten bij De Wereld Draait Door. Het argument dat bij topprestaties slachtoffers vallen is dus onjuist en onnodig. Directief gedrag kan onder omstandigheden functioneel zijn mits de situatie het daadwerkelijk vraagt (interventies in noodsituaties) én deze tijdelijk van aard is.
Er is zelfs een studie uitgebracht onder de naam: do nice guys finish last? en het antwoord is helaas ja.
De rol van mensgericht gedrag
Mensen zijn van nature sociale wezens. Onderdeel van ons menszijn naast concurrentie is de drang om samen te werken, coöperatie. Deze samenwerking vormt sociale banden die essentieel zijn voor onze welvaart en welzijn. Door het bundelen van middelen en vaardigheden kunnen we problemen oplossen en doelen bereiken die anders onbereikbaar zouden zijn.
Resultaten worden in organisaties dan ook duurzaam behaald wanneer er voldoende balans is tussen resultaatgericht en mensgericht gedrag. Inspirerende en coachende leiderschapsstijlen leiden tot een meer toegeeflijke en participatieve houding binnen een organisatie. Concurrentie én coöperatie.
Helaas wordt de coachende stijl maar al te vaak bestempeld als “soft”. Er schuilt in overmatig mensgericht gedrag ook een risico op passief gedrag. Wanneer we kijken naar de meeste organisaties waarin aandeelhouderswaarde centraal staat lijkt het management door te slaan in directief of zelfs autocratisch gedrag. Er is zelfs een studie uitgebracht onder de naam: do nice guys finish last? en het antwoord is helaas ja.
In de meeste organisaties zijn (naast intelligentie) vooral dominantie en prestige goede voorspellers van een succesvolle loopbaan. Dat is voor de lange termijn resultaten helemaal niet goed maar in een wereld waarin mensen middelen zijn, het heet nog steeds ''human resources'', past dit prima. Je zou zelfs de stelling aankunnen dat binnen het huidige neoliberaal marktdenken waarin vooral kortetermijnwinsten worden nagejaagd de verleiding van dit gedrag gewoon erg groot is. Te groot.
Wij helpen graag om als organisatie om de juiste balans te vinden. Start met een inspiratiesessie of een workshop.
Nieuwsbrief gemist? Lees hier onze eerder artikelen. Niets meer missen? Schrijf je dan nu in voor onze nieuwsbrief.