Het zijn ongemakkelijke tijden. Althans, dat hangt ervan af wat je in die duiding meeneemt. Gemiddeld genomen ervaren organisaties ongemak door toenemende maatschappelijke druk op verschillende onderwerpen. Wij hebben gepoogd dit te duiden en gidsen je met dit artikel over ongemak naar een hoopvolle toekomst. Ons doel? Leren hoe we met elkaar ongemak kunnen verdragen om een constructieve route naar verandering te vinden.
Wil jij een duurzame en rechtvaardige samenleving waar natuur, mens en maatschappij met elkaar in harmonie leven? De meeste mensen zeggen hier geen nee op. Hoewel het eigenlijk begint met de vraag: wat bedoelen we daar dan mee? Voor wie rechtvaardig en wat is duurzaam?
Het maatschappelijk debat hierover is sterk aangewakkerd de laatste jaren. Organisaties worden in toenemende mate betrokken bij deze discussies. In sommige gevallen worden ze zelfs (ongewild) hoofdrolspeler zoals o.a. Shell, ING, KLM en Tata Steel. Maar ook de overheid blijft niet buiten schot in het debat over de toeslagenaffaire of Groningens gas. Dat roept dan allerlei reacties op variërend van diepe verontwaardiging tot de verdediging van hun denken en doen. Het is onrustig én in beweging. De helden van vroeger zijn niet zonder meer de helden van nu.
Leiders van organisaties hebben een positie in te nemen in dit complexe speelveld waarbij niets vinden of doen nauwelijks een optie is en (té) veel zeggen en (weinig) doen tot mogelijke consequenties leidt. Laten we beginnen de twee begrippen te duiden.
Duurzaamheid
Wat is het? Duurzaamheid kan op verschillende gebieden van toepassing zijn, zoals de economie, de ecologie, de sociale sfeer of de politiek. In de context van de ecologie gaat duurzaamheid over het behoud van de natuurlijke hulpbronnen en het voorkomen van vervuiling en verlies van biodiversiteit. In de economie betekent duurzaamheid het op een verantwoorde manier gebruiken van hulpbronnen en het voorkomen van schade aan het milieu of de samenleving. (Bron: ensie.nl).
Het onderwerp, hoewel al sinds het rapport van Rome (1972) in het vizier, neemt de laatste jaren een enorme vlucht. Consumenten worden zich steeds bewuster van het feit dat de enorme groei in welvaart wellicht ook een prijs kent. In eerste instantie ging dat vooral over de consequenties van deze groei voor het milieu. Onder milieu verstaan we dan het geheel van de atmosfeer, bodem en water die invloed hebben op de levende organismen: planten, dieren en mensen. (Bron: ensie.nl)
Na het dichten van het lek in de ozonlaag bleken we toch een aantal vraagstukken langdurig genegeerd te hebben en is het merendeel van de mensen het erover eens, het klimaat verandert (snel). Over de rol van de mens zijn de meeste wetenschappers het wel eens. Over wat we eraan kunnen doen zijn we mateloos verdeeld. Ook binnen organisaties. Wat volgens de één een hele stap voorwaarts is, is volgens de ander bij lange na niet voldoende om snel genoeg verschil te maken. Het is voer voor discussie met het risico te veronderstellen dat er twee kampen zijn, voor of tegen, terwijl de meerderheid eerder grijs is.
Rechtvaardigheid
Wat is het? Rechtvaardigheid is een beginsel uit de filosofie en ethiek op basis waarvan men stelt of handelingen juist en eerlijk zijn. Er zijn verschillende interpretaties over wat nou precies rechtvaardig is, oftewel wat eerlijk en juist is. (Bron: ensie.nl) Met andere woorden het is subjectief en daarmee aan verandering onderhevig. En dat zien we terug.
Ongewenst en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag komt steeds vaker bloot te liggen via de media. Dat leidt tot discussies over veiligheid op de werkvloer en de grenzen van wat we acceptabel vinden. Nog vaak wordt het gekoppeld aan personen hoewel studies uitwijzen dat het vaak systemisch is. Veel organisaties zijn aan de slag met gelijke behandeling in termen van o.a. diversiteits- en inclusie beleid, het oplossen van de loonkloof en meldpunten voor onwenselijk gedrag. Hoe dan ook is het een dialoog die leidt tot een aanscherping van wat we van elkaar verwachten aan gedrag en hoe we die norm hanteren.
Een steeds vaker gehoord thema rondom rechtvaardigheid is die van de omstandigheden waaronder producten tot stand komen. Het betalen van mensen om te kunnen leven, zogenaamde ‘‘living wages’’ is voor veel branches nog geen realiteit. Kinderarbeid blijkt ook nog niet uitgesloten. De onomkeerbare aantasting van de natuur door onder andere schaarse grondstoffen te delven of de omgeving te vervuilen wordt vaker onderdeel van het debat van rechtvaardigheid (naast duurzaamheid).
Waarbij de dominante positie van het noordelijk halfrond (ten koste van het zuidelijk halfrond) steeds vaker onderdeel wordt van die discussie. Het leidt regelmatig tot publieke verontwaardiging wanneer onrecht wordt blootgelegd. Dat betekent dat organisaties onder een steeds scherpere (publieke) lens komen te liggen. Je kan ter verantwoording geroepen worden voor keuzes die eerder gerechtvaardigd waren (of leken). En als je intenties om het te verbeteren worden ervaren als “greenwashing” wordt je hard veroordeeld.
Samenvattend wordt het systeem van ongebreidelde winsten ten koste van mens en natuur door steeds minder mensen zonder meer geaccepteerd.
Cognitieve dissonantie en vastgezette realiteit
Collectieve cognitieve dissonantie is als mensen vasthouden aan iets, tegen beter weten in. Het is de werkelijkheid ontkennen om vervolgens met kracht op het eigen aambeeld te hameren en er heilig van overtuigd te raken dat de eigen werkelijkheid is zoals die is. (Bron: ensie.nl).
Je zou kunnen stellen dat veel organisaties hieraan lijden. Of in ieder geval hun leiders. Lees een aantal recente interviews met CEO’s van o.a. Shell, KLM en Heineken. Overtuigingen, bijvoorbeeld over economische groei en winstmaximalisatie, zijn onderdeel van een vastgezette werkelijkheid. De duurzaamheid- en rechtvaardigheidsagenda is er wel, maar mag niet ten koste van die overtuiging gaan. Het lijkt soms wel of men vastzit en geen variatie wil, kan of mag tonen.
Alternatieven (zoals minder groei of ander soort groei) wordt op basis van deze overtuiging al snel uitgesloten. Er wordt weliswaar al wel gehandeld in het licht van rechtvaardigheid en duurzaamheid maar niet ten koste van die realiteit. Daarmee blijft het effect vaak in de marge.
Maatschappelijk gezien wordt het klimaatprobleem en ongelijkheid door een groeiende groep mensen (dus ook medewerkers) ervaren als een realiteit waar organisaties zich toe dienen te verhouden op een veel fundamenteler niveau, die van hun bestaansrecht. Die existentiële crisis lijkt koste wat het kost te worden genegeerd. Terwijl het ongemak groeit.
Conflicthantering leidt tot variatie
Hoe beweeg je dan weg uit deze cognitieve dissonantie? Door conflict de ruimte te geven. Dat kun je onder meer bewerkstelligen door verschillende mogelijke werkelijkheden toe te staan. Door observeren, interpreteren en oordelen uit elkaar te halen. Jouw oordeel is een gevolg van de interpretatie van jouw observatie. Aangezien we selectief kijken en luisteren zijn er ook andere perspectieven mogelijk die daarmee óók waar zijn. Zelfs ''objectieve’’ data vragen om een interpretatie ervan. Wanneer je vragen stelt, luistert en oprecht nieuwsgierig bent naar de gedachten en ideeën van de ander ontstaat er ruimte voor nieuwe opties. Variatie. Geen beetje van jou en beetje van mij. Maar alternatieven waar nog niet over nagedacht is.
Alleen is conflicteren een vaardigheid die we niet vanzelf beheersen en we zijn er ook huiverig voor. Bij conflict spelen niet alleen zaken als ego en macht een rol maar ook emoties als angst en woede. Als we eerlijk kunnen zijn over waar we bang voor zijn en wat ons boos maakt komen we op een ander niveau van conflicteren. Dan kom je voorbij de vraag wie er gelijk heeft en wat de beste oplossing is. De beste oplossing is ten slotte subjectief.
Waardevoller is om na te gaan of we voldoende verschillende meningen, feiten en ideeën gehoord hebben. Wat je bij voorkeur als iteratief proces organiseert wetende dat dit niet “af” kan of hoeft te zijn. Die voorbij gaan aan de hiërarchie waarbinnen mensen nog al te vaak zwijgen omdat men het niet veilig vindt om zich uit te spreken. Waar je medewerkers, klanten, partners en aandeelhouders van elkaar leren verschillen en je zo met elkaar richting geeft aan je toekomst. Wat die ook moge zijn. En dan op basis van de dialoog handelt.
Want we lopen nu het risico dat als we het conflict niet open en bloot neerleggen het onder de huid blijft. Het ongemak is voelbaar. En dat geeft veel meer maatschappelijke onrust dan wanneer het open en bloot ligt en we het ongemak benutten vanuit constructief conflict. We zijn uiteindelijk meer gebaat bij nieuwe opties en alternatieven die op een fundamenteler niveau leiden tot de gewenste en benodigde verandering.
Als we de verbinding zoeken dan blijkt dat we ons meestal wel achter het idee kunnen scharen dat we in een rechtvaardige en duurzame wereld willen leven. Uiteindelijk hebben we meer met elkaar gemeen dan we vaak denken. En als we dat betekenis met elkaar kunnen geven, niet ondanks, maar dankzij de verschillen. Dan ontvouwt zich een hoopvolle toekomst.
Wij helpen graag om als team beter te presteren. Start met een inspiratiesessie of een workshop.